الادب العربی عند الایرانیین من الفتح الاسلامی حتی سقوط بغداد

نفوذ و رواج زبان عربی درمیان ایرانیان پس ازاسلام ونبوغ بسیاری ازایرانیان درزبان عربی، ودرفرهنگ اسلامی که به زبان عربی درآمده است، چیزی نیست که از دیده کسی که اندک آشنایی به فرهنگ دوره اسلامی در یکی از دو زبان تازی و فارسی داشته باشد، پوشیده بماند. هرکس که درباره تاریخ ادبیات زبان عرب یا تاریخ فرهنگ ایران پس از اسلام بحث کرده ، به وجهی به این مسئله اشاره کرده است ، اما اهمیت مطلب إقتضا دارد که به وجهی مستقل وجداگانه در آن بررسی شود، بویژه از دو جهت : 1- خدمتی که ایرانیان به زبان تازی کرده اند وسهمی که در آن داشته اند. 2- اثری که زبان تازی در میان ایرانیان ، در جنبه های سیاسی، علمی ، ادبی و ... بر نوشته های رسمی وزبان فارسی نهاده است. در این رساله سعی شده است موضوع دوّم مورد برسی قرار گیرد، و از آنجا که بررسی مفصل تر هر مبحث خود موضوع کتابی جداگانه می تواند باشد که چندین مجلد را در بر خواهد گرفت لذا در برخی فصول یک یا دو گفتار درباره سخنوران تازی گوی و مولفان تازی نویس ایران آورده ایم نه برای برشمردن همه آنان ونه برای شرح تفصیلی سرگذشت هر یک از ایشان ، بلکه تنها برای یادآوری ونمونه دادن از فراوانی تازی گویان وتازی نویسان ، وچگونگی اصالت دادن آنها به زبان تازی درعلم و ادب و بی توجهی ایشان به زبان فارسی بوده است. رواج زبان تازی در میان ایرانیان ، بوی‍‍‍ژه درآمیختگی آن با زبان فارسی که در اندک مدتی پس از برافتادن شاهنشاهی ساسانیان به دست تازیان آغاز گشته ، هنوز هم از میان نرفته است. اما روزگاری دراز زبان عربی ، زبان دین و دانش و ادب ودولت بود، تا برافتادن خلافت اسلامی بغداد این وضع تغییر پذیرفت، هر چند یکسره از میان نرفت. برای نمایاندن چگونگی نفوذ ورواج زبان تازی درمیان ایرانیان، این مدت را به سه دوران تقسیم کرده ایم. 1- از برافتادن شاهنشاهی ساسانیان بدست تازیان مسلمان(21ه) تا آغاز فرمانرواییهای مستقل در ایران(259ه ) . این دوران را هم به دو دوره تقسیم کرده ایم: دوره یکم- روزگار خلفای راشدین وامویان شام (21ه - 132ه ) دوره دوم- از آغاز خلافت عباسیان تا آغاز نخستین شهریاری مستقل ایرانیان (123ه - 259ه ) 2- دوران حکومتهای مستقل ایرانی، ازآغاز فرمانروایی صفّاریان(259ه) تا آغاز دوران سلجوقیان(431 ه). 3 - از برپاشدن فرمانروایی سلجوقیان (431ه) تا برافتادن خلافت بغداد(656 ه ) و اندکی پس از آن. از آنجا که این تقسیم برحسب دگرگونیهای سیاسی ایران می باشد، با توجه به موضوع این رساله ، مانند هر کتابی دیگر که درباره تاریخ ادب و فرهنگ و وضع اجتماعی ملّتی نوشته شود ، نه دقیق است ونه کامل ؛ دقیق نیست زیرا دوره های تاریخ ادب ایران ( که موضوع این رساله بخشی از آن است) با دوره های سیاسی که با آغاز فرمانروایی سلسله های پادشاهان آغاز می گردد وبا پایان یافتن روزگار ایشان پایان می یابد ، مطابقت کامل ندارد. علاوه بر این در هر یک از این دورانها، بویژه در دورانهای نخستین ودومین، وضع زبان و فرهنگ ایرانیان ، چه در ایران و دیگر سرزمینهای اسلامی ، همه جا یکسان نبوده ، بلکه در هر جا وضعی خاص داشته است. لذا کوشیده ایم که به هنگام بحث درباره رواج زبان تازی در میان ایرانیان در هر دوران ، چگونگی آن را در دربار و قلمرو هر یک از سلسله های شهریاران ایرانی ، در هر یک از سرزمینهای ایران یا بیرون از آن جدا گانه بررسی کنیم. کلید واژه ها: ادبیات عربی، ایران، فرهنگ و تمدن ، زبان و خط.